Trong thế giới số hóa hiện nay, mạng xã hội không chỉ đơn thuần là công cụ giao tiếp – nó đang từng bước trở thành một hệ sinh thái khổng lồ, nơi người dùng không chỉ là khách hàng, mà còn là sản phẩm. Câu hỏi lớn được đặt ra: chúng ta đang sử dụng mạng xã hội, hay đang bị mạng xã hội sử dụng?
1. Khi thuật toán điều khiển cảm xúc con người
Các nền tảng như Facebook, TikTok, YouTube… được thiết kế bởi những kỹ sư phần mềm hàng đầu, sử dụng thuật toán phức tạp để giữ chân người dùng càng lâu càng tốt. Bằng cách thu thập dữ liệu hành vi (thời gian dừng lại ở mỗi bài viết, nội dung bạn nhấn thích, tần suất tương tác…), các thuật toán này sẽ cá nhân hóa nội dung, tạo cảm giác “gãi đúng chỗ ngứa”, khiến bạn muốn xem thêm – và không thể dừng lại.
Theo Harris (2020), một trong những cựu kỹ sư của Google được phỏng vấn trong bộ phim tài liệu The Social Dilemma, các công ty công nghệ lớn đã thừa nhận rằng chính họ đang khai thác điểm yếu tâm lý của con người để đạt lợi nhuận tối đa, bất chấp hậu quả lâu dài.
“Nếu bạn không trả tiền cho sản phẩm, bạn chính là sản phẩm” – một câu nói nổi tiếng đang ngày càng đúng với mạng xã hội hiện đại.
2. Trẻ em và nguy cơ nghiện công nghệ
Một trường hợp cụ thể được ghi nhận tại TP.HCM: bé gái 9 tuổi sau khi bị lấy điện thoại vì bỏ cơm đã hất cả tô cơm vào người bà. Đây không còn là câu chuyện ứng xử – mà là dấu hiệu của nghiện thiết bị thông minh. Theo nghiên cứu của Twenge & Campbell (2018), trẻ em tiếp xúc quá sớm với smartphone dễ rơi vào tình trạng rối loạn cảm xúc, giảm khả năng kiểm soát hành vi, tăng nguy cơ trầm cảm và cô lập xã hội.
Một khảo sát năm 2023 tại châu Á cho thấy, trung bình mỗi thanh thiếu niên có hơn 8 tài khoản mạng xã hội, dành từ 2–4 giờ mỗi ngày trên nền tảng số (Statista, 2023). Nếu xu hướng này tiếp diễn, một người có thể mất tới 5 năm cuộc đời chỉ để… lướt mạng!
3. Mặt tối của kết nối: Khi quyền riêng tư bị đánh cắp
Mỗi cú nhấp chuột, mỗi dòng bình luận, mỗi bức ảnh đăng lên đều trở thành dữ liệu quý giá. Các công ty mạng xã hội không chỉ dùng dữ liệu đó để điều chỉnh nội dung mà còn bán cho bên thứ ba phục vụ quảng cáo, chính trị, thao túng nhận thức (Zuboff, 2019). Hậu quả là:
- Xã hội phân cực do thuật toán “buồng vọng” (echo chamber).
- Tin giả, tin sai lệch tràn lan (Wardle & Derakhshan, 2017).
- Gia tăng nguy cơ bị bắt nạt, dụ dỗ tình dục, và xâm phạm quyền riêng tư – đặc biệt với trẻ em (Livingstone & Smith, 2014).
4. Cha mẹ và nhà giáo: Làm gì để bảo vệ thế hệ tương lai?
✅ Thiết lập giới hạn rõ ràng
- Không cho trẻ dưới 12 tuổi dùng smartphone có truy cập mạng xã hội.
- Trẻ từ 13–15 tuổi cần sử dụng có giám sát và thời gian cụ thể.
✅ Truyền thông số có trách nhiệm
- Phụ huynh và giáo viên cần học cách sử dụng mạng xã hội có chọn lọc.
- Cùng trẻ phân tích nội dung trên mạng: đâu là thông tin thật – đâu là chiêu trò.
✅ Làm gương & hiện diện chất lượng
- Đừng chỉ “cấm con” mà bản thân lại nghiện điện thoại.
- Dành thời gian trò chuyện, chơi cùng, và cùng học với con.
“Trẻ không cần một chiếc điện thoại để lớn khôn – chúng cần một người lớn hiểu mình.”
5. Mạng xã hội – dùng khéo là bạn, lạm dụng là họa
Mạng xã hội không hoàn toàn xấu. Nó mang lại kết nối, cơ hội học hỏi, chia sẻ và tương trợ. Nhưng nếu không tỉnh táo, chúng ta – và con em mình – sẽ đánh đổi tự do, thời gian và thậm chí cả bản sắc cá nhân để đổi lấy… dopamine rẻ tiền từ một cú “thả tim”.
Tài liệu tham khảo
- Harris, T. (2020). The Social Dilemma [Phim tài liệu]. Netflix.
- Livingstone, S., & Smith, P. K. (2014). Annual research review: Harms experienced by child users of online and mobile technologies: the nature, prevalence and management of sexual and aggressive risks in the digital age. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 55(6), 635-654. https://doi.org/10.1111/jcpp.12197
- Statista. (2023). Average daily time spent on social media by teenagers in Asia. https://www.statista.com
- Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). iGen: Why Today’s Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy–and Completely Unprepared for Adulthood. Atria Books.
- Wardle, C., & Derakhshan, H. (2017). Information disorder: Toward an interdisciplinary framework for research and policy making. Council of Europe.
- Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power. PublicAffairs.
