Xung đột giữa cha mẹ và con cái là một thực tế phổ biến trong nhiều gia đình, đặc biệt khi có sự bất công hoặc áp đặt kỳ vọng. Dựa trên câu chuyện của bạn Hoàng An trong chương trình Dòng Chảy Cuộc Đời (Tổng Giáo phận Sài Gòn), bài viết này sẽ phân tích nguyên nhân tâm lý dẫn đến phân biệt đối xử giữa các con, cách hóa giải vết thương, và những góc nhìn tâm lý học hiện đại để xây dựng một gia đình hòa hợp.
1. Câu chuyện: vết thương từ sự đối xử bất công
Hoàng An, một bạn trẻ gửi thư đến chương trình, chia sẻ về tuổi thơ đầy tổn thương. Sinh ra trong gia đình không giàu cũng không nghèo, An sớm nhận ra cha không thương mình. Khi mẹ sinh em, cha thường trút giận vô cớ lên An, thậm chí đánh mẹ khi An bênh vực. Lớn lên, An bị so sánh với em dù đã cố gắng học hành, làm việc nhà và tránh mặt cha. Dù hiện tại có công việc ổn định và bạn gái hiền lành, An vẫn bị cha đuổi khỏi nhà, gọi là “đứa con bỏ đi”. An lo sợ giới thiệu bạn gái vì sợ cha làm tổn thương cô ấy, đồng thời mong muốn không đứa trẻ nào phải chịu bất công như mình.
Câu chuyện của An đặt ra câu hỏi: Vì sao cha mẹ lại phân biệt đối xử giữa các con, con thương con ghét và làm thế nào để hóa giải những vết thương này?
2. Lý giải tại sao cha mẹ phân biệt đối xử với con cái?
Cha Phương Đình Toại, trong chương trình, đã chỉ ra ba nguyên nhân tâm lý chính:
2.1. Cha Mẹ Không Được Dạy Cách Làm Cha Mẹ
Không ai sinh ra đã biết làm cha mẹ. Họ học qua trải nghiệm, quan sát cha mẹ mình, nhưng thường thiếu sự chuẩn bị bài bản. Khi mới có con, áp lực kinh tế, công việc và trách nhiệm khiến họ dễ sai lầm trong cách thể hiện tình thương.
- Ví dụ thực tế: Cha của An có thể đã gặp khủng hoảng khi nuôi dạy con đầu lòng, dẫn đến con thương con ghét và cách phản ứng tiêu cực.
2.2. Áp Lực Cuộc Sống Ảnh Hưởng Đến Tình Thương
Khủng hoảng tài chính, căng thẳng công việc hay tính cách của con (như quấy khóc nhiều) có thể khiến cha mẹ vô tình trút giận lên một đứa trẻ, tạo khoảng cách không mong muốn.
- Ví dụ thực tế: Cha An có thể đã chịu áp lực lớn khi An còn nhỏ, khiến ông không thể hiện tình thương đúng cách.
2.3. Sự Khác Biệt Tính Cách Giữa Cha Mẹ và Con
Mỗi người có tính cách riêng, và khi tính cách con không “hợp” với cha mẹ, tình thương có thể không được truyền đạt trọn vẹn, dẫn đến cảm giác bất công.
- Ví dụ thực tế: An chăm chỉ nhưng không được cha công nhận, có thể do tính cách khác biệt với kỳ vọng của ông.
3. Cách hoá giải và tái xây dựng kết nối lại với cha mẹ
3.1. thấu Cảm Với Cha Mẹ
Hiểu rằng cha mẹ cũng là con người, có sai lầm và yếu đuối, giúp giảm bớt nỗi đau. Cha của An có thể không cố ý gây tổn thương, con thương con ghét, mà chỉ đang học cách làm cha.
- Giải pháp: Nhìn nhận hoàn cảnh của cha mẹ để tha thứ và chữa lành.
3.2. Kết Nối Lại Với Gia Đình
Dù tổn thương tạo khoảng cách, việc chủ động hòa giải (qua nói chuyện hoặc thư từ) không chỉ giúp cha mẹ mà còn chữa lành chính mình.
- Giải pháp: An có thể viết thư cho cha, kiên nhẫn bày tỏ cảm xúc để nối lại tình thân.
3.3. Chấp Nhận Quá Khứ, Làm Chủ Tương Lai
Chúng ta không chọn được gia đình hay quá khứ, nhưng có thể biến nghịch cảnh thành sức mạnh để trưởng thành và yêu thương công bằng hơn trong tương lai.
- Giải pháp: An có thể dùng kinh nghiệm để trở thành người cha bao dung, tránh lặp lại bất công con thương con ghét
3.4. Cha Mẹ Cần Lưu Ý Gì?
- Tránh áp đặt kỳ vọng bản sao lên con, thay vào đó khám phá và nuôi dưỡng đam mê riêng của từng đứa trẻ.
- Nhận ra so sánh có thể gây tổn thương dù xuất phát từ ý tốt.
- Can đảm xin lỗi khi sai để xây dựng sự gắn kết.
4. Góc Nhìn Từ Tâm Lý Học Hiện Đại
Tâm lý học cung cấp những phân tích sâu sắc về xung đột cha mẹ – con cái, con thương con ghét và cách vượt qua:
- Baumrind (1991): Trong nghiên cứu The Influence of Parenting Style on Adolescent Competence and Substance Use trên Journal of Early Adolescence, Diana Baumrind phân loại phong cách nuôi dạy con thành ba loại: độc đoán, dân chủ và nuông chiều. Bà chỉ ra rằng cha mẹ độc đoán (như cha của An) thường áp đặt kỳ vọng mà không quan tâm đến cảm xúc con, dẫn đến sự bất mãn và tổn thương tâm lý kéo dài. Ngược lại, phong cách dân chủ – lắng nghe và tôn trọng con – giúp trẻ phát triển tự tin và gắn kết với gia đình. Nghiên cứu của Baumrind nhấn mạnh rằng cha mẹ cần được giáo dục để điều chỉnh cách nuôi dạy, tránh gây ra những vết thương vô ý như trường hợp của An.
- Bowlby (1988): Trong A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development, John Bowlby phát triển lý thuyết gắn bó, khẳng định rằng tình thương và sự chấp nhận từ cha mẹ trong những năm đầu đời là nền tảng cho sức khỏe tinh thần của trẻ. Nếu cha mẹ không thể hiện tình yêu rõ ràng hoặc phân biệt đối xử (như cha An với An và em), trẻ sẽ mang cảm giác bị từ chối, ảnh hưởng đến lòng tự trọng và mối quan hệ sau này. Bowlby khuyến nghị cha mẹ cần nhận thức về tác động lâu dài của hành vi mình và tìm cách sửa chữa qua giao tiếp chân thành, điều mà An có thể áp dụng khi nối lại với cha.
- Steinberg (2001): Laurence Steinberg, trong bài viết We Know Some Things: Parent-Adolescent Relationships in Retrospect and Prospect trên Journal of Research on Adolescence, khám phá mối quan hệ cha mẹ – con cái qua các giai đoạn phát triển. Ông chỉ ra rằng xung đột thường gia tăng khi cha mẹ áp đặt kỳ vọng không phù hợp với cá tính của con, đặc biệt trong gia đình có nhiều anh em. Steinberg nhấn mạnh rằng so sánh giữa các con (như An bị so với em) có thể làm tổn thương lòng tự trọng và tạo khoảng cách vĩnh viễn nếu không được giải quyết. Ông khuyến khích cha mẹ học cách phân định năng khiếu của từng đứa trẻ, đồng thời xin lỗi và sửa sai để tái xây dựng niềm tin.
- Gottman (1994): Trong What Predicts Divorce?, John Gottman nhấn mạnh giao tiếp tích cực là chìa khóa hóa giải xung đột gia đình. Với cha mẹ và con cái, ông gợi ý rằng sự chân thành, tránh chỉ trích và duy trì tỷ lệ 5 tương tác tích cực cho 1 tiêu cực giúp sửa chữa rạn nứt. Điều này phù hợp với lời khuyên An nên kiên nhẫn đối thoại với cha.
- Walsh (2016): Strengthening Family Resilience của Froma Walsh cho rằng gia đình có thể vượt qua tổn thương bằng cách xây dựng niềm tin và sự linh hoạt. Với An, việc tha thứ và tìm ý nghĩa từ nghịch cảnh là cách để “bật dậy”.
- McCubbin & Patterson (1983): Mô hình “Double ABCX” trong Marriage & Family Review nhấn mạnh vai trò của tài nguyên nội tại (như tình yêu) và hỗ trợ bên ngoài (như bạn gái của An) trong việc vượt qua khủng hoảng gia đình.
5. Kết Luận:
Xung đột cha mẹ – con cái, như trường hợp của Hoàng An, không phải là dấu chấm hết. Với sự đồng cảm, đối thoại và lòng bao dung, cả cha mẹ lẫn con cái đều có thể chữa lành vết thương và xây dựng một gia đình hòa hợp. Cha mẹ cần học cách yêu thương công bằng, còn con cái có thể biến quá khứ thành động lực để trưởng thành. Như cha Phương Đình Toại chia sẻ, tha thứ không chỉ mang lại bình an mà còn là món quà cho chính mình.
Hãy bắt đầu hành trình hòa giải hôm nay để tổ ấm của bạn trọn vẹn hơn!
Tài Liệu Tham Khảo
Toại, P.Đ (2020), Con thương con ghét, Chương trình Dòng chảy cuộc đời, TGP.Sài Gòn
Baumrind, D. (1991). The influence of parenting style on adolescent competence and substance use. Journal of Early Adolescence, 11(1), 56–95. https://doi.org/10.1177/0272431691111004
Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
Gottman, J. M. (1994). What predicts divorce? The relationship between marital processes and marital outcomes. Lawrence Erlbaum Associates.
McCubbin, H. I., & Patterson, J. M. (1983). The family stress process: The Double ABCX model of adjustment and adaptation. Marriage & Family Review, 6(1-2), 7–37. https://doi.org/10.1300/J002v06n01_02
Steinberg, L. (2001). We know some things: Parent-adolescent relationships in retrospect and prospect. Journal of Research on Adolescence, 11(1), 1–19. https://doi.org/10.1111/1532-7795.00001
Walsh, F. (2016). Strengthening family resilience (3rd ed.). Guilford Press.
