1. Mở đầu
Trong đời sống xã hội, có không ít người thường thể hiện mong muốn được người khác chú ý, được thừa nhận và trở thành trung tâm của sự quan tâm. Nhu cầu này, khi ở mức độ phù hợp, có thể là động lực giúp con người phát triển. Tuy nhiên, khi trở nên quá mức, nó có thể dẫn đến các hành vi gây mệt mỏi cho bản thân và những người xung quanh. Vậy “khao khát trở thành trung tâm” là biểu hiện của điều gì trong tâm lý học?
2. Khái niệm và các biểu hiện
“Khao khát trở thành trung tâm” (desire to be the center) là nhu cầu được công nhận, chú ý hoặc kiểm soát ánh nhìn và cảm xúc của người khác. Trong một số tài liệu, nó có liên quan đến nhu cầu tự trọng (self-esteem), sự xác nhận từ bên ngoài (external validation), hoặc chứng rối loạn nhân cách kịch tính (histrionic personality disorder) nếu ở mức cực đoan (American Psychiatric Association, 2022).
Biểu hiện có thể bao gồm:
- Luôn tìm kiếm sự chú ý ở mọi nơi.
- Cảm thấy khó chịu khi người khác không chú ý đến mình.
- Thể hiện quá mức, thường xuyên kể chuyện về bản thân hoặc cắt lời người khác.
- Tạo ra tình huống kịch tính để thu hút sự quan tâm.
3. Cơ chế hình thành tâm lý
Nhu cầu được chú ý có thể hình thành từ thời thơ ấu khi trẻ không nhận đủ sự quan tâm tích cực từ người nuôi dưỡng (Bowlby, 1988). Đứa trẻ dần học cách thu hút sự chú ý bằng những hành vi “gây ồn ào” hơn là kết nối lành mạnh. Ngoài ra, môi trường nuôi dạy có tính so sánh, cạnh tranh quá mức cũng khiến trẻ hình thành niềm tin: “Phải nổi bật thì mới được yêu thương”.
4. Khi nào là bình thường, khi nào là rối loạn?
Việc mong được chú ý là hoàn toàn tự nhiên. Tuy nhiên, khi khao khát này khiến cá nhân bị phụ thuộc vào sự công nhận từ bên ngoài, không thể cảm thấy đủ đầy nếu không được tán dương, hoặc ảnh hưởng đến các mối quan hệ – khi đó, nó có thể là dấu hiệu của một vấn đề tâm lý sâu hơn.
Theo DSM-5-TR, rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) có các đặc điểm như dễ bị tổn thương khi không được chú ý, hành vi biểu cảm quá mức, và thường xuyên sử dụng ngoại hình để thu hút người khác (American Psychiatric Association, 2022).
5. Hướng tiếp cận trị liệu
Một số hướng tiếp cận hữu ích:
- Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) giúp cá nhân nhận diện những niềm tin không thực tế về bản thân và giá trị cá nhân (Beck, 2011).
- Liệu pháp hệ thống gia đình, để hiểu được vai trò của các yếu tố nuôi dưỡng trong quá trình hình thành nhu cầu này.
- Trị liệu thân – tâm: Thực hành chánh niệm, thiền, hoặc viết nhật ký để cá nhân học cách quay về bên trong, lắng nghe nhu cầu thật sự của mình thay vì phụ thuộc vào đánh giá từ bên ngoài.
6. Kết luận
“Khao khát trở thành trung tâm” là một phần tự nhiên trong trải nghiệm của con người. Tuy nhiên, việc nhận diện và điều chỉnh nhu cầu này theo hướng lành mạnh là điều cần thiết, đặc biệt trong thời đại truyền thông xã hội, nơi ai cũng có thể là “trung tâm” chỉ qua một cái post. Sự tự nhận thức, kết nối thật và lòng tự trọng lành mạnh chính là chìa khóa giúp mỗi người sống đủ đầy mà không phải gồng mình để trở nên nổi bật.
Tài liệu tham khảo (APA 7)
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.; DSM-5-TR). American Psychiatric Publishing.
- Beck, J. S. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond (2nd ed.). The Guilford Press.
- Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
- Kernis, M. H. (2003). Toward a conceptualization of optimal self-esteem. Psychological Inquiry, 14(1), 1–26. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1401_01
Hình minh hoạ: Pinterest
